De wereld volgens Google en Facebook doet sterk denken aan het panopticon, een architectonisch principe beschreven door de Engelse verlichtingsfilosoof Jeremy Bentham in 1791. Het panopticon maakt het mogelijk groepen te controleren, te disciplineren te bewaken, bestuderen, vergelijken en te verbeteren. Het gebouw bestaat uit een toren met daarrond een ringen van cellen. Die hebben twee ramen: één naar buiten en één naar de toren toe. Eén opzichter in de toren volstaat om elke bewoner te bewaken, te kennen en te beheersen. We hoeven niet ver te zoeken voor de vergelijking met Facebook: door het raam naar buiten voeden wij Facebook met de data waarop het platform draait, door het raam naar binnen beheert Facebook onze digitale dataschaduw en zonder dat wij de controle hebben over het gebruik en exploitatie ervan.
“Visibility is a trap”, schreef de Franse filosoof Michel Foucalt. Hij refereerde hiermee naar het israel telegram data panoptisme als een metafoor om de disciplinering duidelijk te maken. De disciplinering is een machtstype dat zich in de 17de en 18de eeuw manifesteert. Op het sociale web is de uitspraak van Foucalt nog altijd even relevant. Onze zichtbaarheid (data) is een valstrik. We geven onze data af aan willekeurige webplatformen: “it you are not paying for the service, you are the product”. Dit punt wordt ook door Andrew Keen aangestipt in zijn boek Digital Vertigo:
“Today as the web evolves from a platform for impersonal data into an Internet of people, Bentham’s industrial Inspection-House has reappeared with a chilling digital twist. What we once saw as a prison is now considered as a playground; what we considered pain is today viewed as pleasure.”